Error in je hoofd: cognitieve dissonantie

Cognitieve dissonantie is de onaangename spanning die iemand ervaart bij tegenstrijdige overtuigingen, ideeën of opvattingen of bij handelen in strijd met de eigen overtuiging.  Dat zorgt dus voor een 'error' gevoel in je hoofd.

Je kunt het zien als een databank die je in je hoofd hebt, die is samengesteld uit informatie die je in de loop van de tijd hebt verzameld. Wat je geleerd hebt, gelezen hebt, overtuigingen van mensen in je omgeving of uitspraken van mensen waar je tegenop kijkt, je ervaringen met jezelf en van anderen, wat je kunt/ aankunt....het komt allemaal als feiten in je databank terecht en vormt een stuk zekerheid in je leven. Dat is wat je weet, daar baseer je je normen en waarden voor een groot deel op, dat is hoe je omgeving of de wereld in elkaar zit, dat is hoe jij in elkaar zit, dat is wat jij aankunt, dat is wat jouw mogelijkheden zijn.

Als er nu informatie op je pad komt die de informatie in die databank tegenspreekt, of je gaat iets doen dat die informatie tegenspreekt, dan krijg je een naar gevoel. Die databank geeft namelijk een gevoel van veiligheid, een soort basis waar je op kunt vertrouwen, het fundament van je huis. Of die informatie in je databank nu fijn is of niet, bij je past of niet, het is wat je kent en daarmee geeft het een gevoel van veiligheid en zekerheid. Nieuwe informatie die dat tegenspreekt ondermijnt dus dat gevoel van veiligheid en zekerheid.

Hoe meer je jezelf kent, in balans bent en je zeker voelt in nieuwe situaties, hoe makkelijker je om zult kunnen gaan met die nieuwe informatie. Er ontstaat dan niet zoveel spanning, je bent nieuwsgierig naar die nieuwe informatie en gaat het onderzoeken. Ook in communicatie zal je open kunnen staan voor andere ideeën en een andere manier van kijken naar de dingen.

Hoe meer je uit balans bent, onzeker over jezelf bent, weinig gewend bent aan nieuwe dingen leren of meemaken, des te lastiger zal je ermee om kunnen gaan dat die nieuwe informatie er überhaupt is. Het gevoel van onveiligheid door die nieuwe informatie is dan veel groter dan de nieuwsgierigheid is, en er is een grote kans dat je de nieuwe informatie resoluut afwijst, hoe feitelijk en bewijsbaar die informatie ook is. In communicatie uit zich dat vaak in miscommunicatie of irritaties/ ruzies.

Door cognitieve dissonantie is het dus ook lastig om te veranderen, zowel in hoe je denkt, als in hoe of wat je doet. Er ontstaat automatisch eerst wrijving tussen hoe het altijd was, en hoe het wordt, want het klopt niet met de databank. Zelfs als een situatie ronduit slecht is voor je, je zit in een relatie die niet goed is voor je, je hebt werk waar je aan onderdoor gaat, je familie laat je niet ademhalen, of je lijf zit je in de weg, dan nog vergt het tijd en overtuigingskracht om die databank te veranderen. Er is dan namelijk zoveel wat daaraan verbonden zit, overtuigingen over zelfwaarde, wat goed is en wat niet, wat hoort en wat niet, wat je denkt dat je mogelijkheden zijn, of je het alleen kunt....dat kost tijd om te veranderen. En daarom is het dus lastig om af te vallen, of je conditie op te bouwen, om die relatie vaarwel te zeggen of dat werk, en opnieuw te beginnen. 

Het aanvaarden van ziekte is daarvan ook een duidelijk voorbeeld. De essentie van acceptatie van ziekte is in feite dat je aanvaard dat die nieuwe informatie (dat je iets niet meer kunt, dat je leven verandert is, dat je toekomst verandert) klopt en dat je de databank dus aan hebt te passen. Je zult dan misschien afscheid moeten nemen van overtuigingen over wat geluk inhoudt, hoe het mogelijk is om te leven, waar je waarde in ligt, hoe je toekomst eruit gaat zien en jouw plek in je omgeving is, en daar nieuwe overtuigingen voor terugplaatsen in die databank. En dat is voor veel mensen een heel lastig en langdurig proces. En ook hier geldt, hoe meer je weet wie je bent en wat je waarde is, ongeacht wat je kunt, hoe minder spanning (dissonantie) je zult voelen en hoe soepeler die overgang in die databank kan gaan. Ook hier is nieuwsgierigheid je grootste vriend, want wie zegt dat je niet gelukkig kunt zijn met een beperking...?